Ráðist í sjö búskaparskógræktarverkefni í Húnaþingi vestra

Gróðursetning í hagaskóg á Fjarðarhorni í Hrútafirði er vel á veg kominn enda fríður flokkur sem vinnur verkið. Með hagaskógi er átt við gisinn skóg með góðum bithögum.

Markmiðið að bæta búsetuskilyrði og laga skógræktarverkefni að þörfum bænda

Unnið verður að sjö verkefnum í Húnaþingi vestra undir merkjum átaksverkefnis í bú­skaparskógrækt sem efnt var til á síð­asta ári. Skjólbeltakerfi verður ræktað á tveimur jörðum, snjófangari á einni jörð og haga­skógur á tveimur. Auk þess verða gerðar tilraunir með skógarbeit og  klónatilraun með ösp í skjólbelti.

Á síðasta ári tilkynnti Sigrún Magnúsdóttir, þáverandi umhverfisráðherra, um eins árs þróunar- og átaksverkefni um búskapar­skógrækt í Húnaþingi vestra. Veittar voru sjö milljónir króna til verkefnisins og Skóg­ræktinni falið að stýra því í samvinnu við Húnvetninga.

Sæmundi Kr. Þorvaldssyni skógfræðingi var falið að stýra verkefninu fyrir hönd Skógræktarinnar og ásamt honum sér Johan Holst skógræktarráðgjafi um faglegu hliðina. Efnt var til samráðs við Búnaðarsamband Húnaþings og Stranda og Sveitarfélagið Húnaþing vestra.

Skógrækt til bættra búsetuskilyrða

Þegar stofnað var til verkefnisins lagði ráð­herra áherslu á að hugað yrði að ræktun skjólbeltakerfa, skjóllunda fyrir búfé, haga­skóga, landgræðsluskóga, skjólskóga, akur­skóga og fjölnytjaskóga þar sem timbur­vinnsla yrði til viðbótar við önnur markmið. Bændur skyldu fá ráðgjöf um hvernig nýta mætti framantalda kosti til að bæta skilyrði til búsetu á jörðum sínum og kanna skyldi hvers konar breytingar væri æskilegt að gera á núverandi stuðningi við skógrækt á lögbýlum svo að skógræktar­verkefni yrðu áhugaverðari fyrir bændur.

Með þessu verkefni er í raun verið að styrkja í sessi fyrirbrigði sem ráðherra kaus að kalla búskaparskógrækt en hefur líka verið nefnt skógarlandbúnaður, land­bún­að­ar­skógrækt og e.t.v. fleiri heitum. Þetta er það sem á ensku kallast agro­forestry og er skipulagt út frá þeirri hugmynd að saman fléttist í eina heild skógrækt og annar bú­skapur. Markmiðið er sjálfbær landnýting þar sem trjárækt er á sama svæði og annar búskapur og framleiðsla búsins fæst bæði af ökrum, búfé og trjám. Með þessu fáist sterkari vistkerfi á bújörðinni og meiri líffjölbreytni.

Margvíslegur ávinningur fyrir bóndann

Að flétta trjá- og skógrækt saman við hefðbundnar búgreinar á íslenskum búum hefur margvíslegan ávinning fyrir bóndann. Skjólbelti draga úr áföllum vegna tíðarfars og þau geta minnkað ágang gæsa og álfta á túnum. Búast má við meiri grósku og þar með uppskeru í skjólinu. Trjágróðurinn grípur næringarefnin sem ekki nýtast á túninu eða akrinum og koma í veg fyrir að þau skolist út í vatnasvið.

Skjól- eða skóg­ar­belti má líka nota til að stýra því hvar snjór safnast fyrir eða til að skýla lambfé á vorin, skýla íbúðar- og útihúsum, búa til umhverfi til útivistar, o.s.frv. Svo má nefna teinungs­skóg með t.d. ösp þar sem mark­miðið getur t.d. verið að uppskera reglu­lega iðnvið, enn fremur haga­skóg þar sem megin­tilgangurinn er að skapa gjöfult beitiland fyrir búfé en timbur­tekja getur verið auka­geta og margt fleira.

Verkefnið um búskaparskógrækt í Húna­þingi vestra var kynnt bændum á fundi í sveitarfélaginu 14. apríl 2017 og sóttu fundinn ábúendur á 21 jörð. Ákveðið var að í boði yrðu fjórar leiðir:

1. heilstætt skjólbeltakerfi fyrir hvers konar ræktun og stórgripabeit
2. hagaskógrækt á ógirtu rýru beitilandi, helst 20-30 hektarar, þar sem ræktaðar eru trjátegundir sem þola a.m.k. létta beit
3. skjóllundir, skjólskógar eða snjófangarar sem einnig geta þjónað hlutverki beitarstýrðra hólfa
4. akurskógar, stuttlotu aspar- eða víðiakrar á góðu ræktarlandi, 6-8 hektarar

Verkefni á sjö jörðum

Fjórtán umsóknir bárust um þátttöku í slíkum verkefnum. Sæmundur og Johan skoðuðu viðkomandi jarðir í marsmánuði og nú er stefnt að því að ráðast í verkefni á alls sjö jörðum. Á Lækjamóti í Víðidal verð­ur ræktað skjólbeltakerfi en snjófangari á Gauksmýri í Línakradal. Á Mýrum 3 í Hrútafirði verður ræktað öflugt skjólbelta­kerfi um tún og bæjarhús. Í tilraunaskyni er líka efnt til nokkurs konar aukaverkefnis á Brekkulæk í Miðfirði þar sem rýrt holt með eldri hagaskógi hjá skógar- og sauðfjár­bónda verður varið fyrir hrossabeit en ekki sauðfjárbeit. 

Tilraunir með hagaskógrækt verða enn frem­ur gerðar á tveimur stöðum, annars vegar á Fjarðar­horni í Hrútafirði á rúmlega 26 hekturum og hins vegar á 5,4 hekturum á Kolugili í Víðidal. Með hagaskógi er átt við gisinn skóg með góð­um bithögum. Í þessum tilraunum verður þess  freistað að koma upp lerkiskógi án friðunar fyrstu árin. Sé þetta hægt sparast miklir fjármunir sem ella færu í girðingar. 

Loks skal nefna að á Bakka í Víðidal verð­ur líka gerð áhugaverð tilraun. Þar verða gróðursettir nokkrir sérvaldir asparklónar í skjólbelti við tún í um 200 metra hæð yfir sjó.

Framkvæmdir eru hafnar við jarðvinnslu vegna skjólbelta á Gauksmýri og gróður­setning í snjófangara. Einnig er gróður­setning í hagaskóginn í Fjarðarhorni vel á veg komin. Vart hefur orðið mikils áhuga meðal bænda um allt land á þessum verkefnum í Húnaþingi vestra.

Texti: Pétur Halldórsson
Myndir og kort: Sæmundur Kr. Þorvaldsson