Umsagnir um drög að landsáætlun

Orkustofnun áætlar að árleg nýtanleg vatnsaflorka í landinu sé 64 TWh. Þar af hafa verið virkjaðar 12 TWh. Skógræktin birtir ekki áætlaða skógarkolefnisbindigetu landsins næsta áratuginn. Eina viðleitnin í þá veru í skógræktaráætluninni er tilvitnun í Ara fróða í Íslendingabók. Ekkert bendir þó til að veðurfar á Íslandi á næsta áratug verði svipað því og var við landnám.

Hef kynnt mér landsáætlun um skógrækt 2021-2031, hið ágætasta plagg og þó sérstaklega minnihlutaálit nefndarinnar sem samdi áætlunina, þeirra Tómasar Grétars Gunnarssonar og Salvarar Jónsdóttur. Tek ég undir álit þeirra heils hugar. Þá kem ég hér á framfæri ábendingum í fimm liðum um þætti sem mér finnst ekki gerð nægileg skil, eða engin, í áætluninni:

1) Of mikil áhersla er lögð á ræktun innfluttra trjátegunda og ekki nægilega tilgreint hvar og í hversu miklum mæli eigi að rækta þær. Á meðal þeirra eru ágengar trjátegundir á borð við stafafuru sem m.a. koma við sögu í vafasamri skógræktartilraun í afrétti Mosfellsbæjar, án friðunar, á landi þar sem sauðfé gengur sumarlangt. Þess verði gætt að ganga ekki um of á náttúruleg gróðurlendi svo sem lyngheiðar, fjalldrapa, eini, birki- og víðikjarr.

2) Ekki verði ræktaður erfðabreyttur (GMO) trjágróður í landinu.

3) Þar sem svo til öll skógrækt utan kaupstaða og kauptúna er á bújörðum tel ég að miða eigi áætlanir um skógrækt sem mest við búskógrækt (agroforestry) þar sem skógrækt, og þar með skjólbeltarækt verði liðir í landbúnaðarframleiðslu á viðkomandi jörðum. Við þá skipulagningu verði einkum höfð að leiðarljósi vistrækt (permaculture) sem er alþjóðlega viðurkennd ræktunarstefna.

4) Með vaxandi skógrækt, ekki síst í nágrenni þéttbýlis; í kaupstöðum, kauptúnum og sumarhúsabyggðum, verði við alla skipulagningu skógræktar gætt sjónarmiða eldvarna þar sem gróðureldar eru vaxandi vandamál hér á landi.

5) Nefndin ræði og beini þeirri tillögu til ráðherra og ráðuneytis umhverfismála að tengja saman áætlanir á borð við landsáætlun í skógrækt og landgræðsluáætlun. Í framhaldi af því liggur beint við að hefja vinnu við gerða rammaáætlunar um landvernd og landnýtingu þar sem allir þættir yrðu teknir með. Þarna má hafa til hliðsjónar vinnu sem hófst um aldamót við gerð rammaáætlunar um nýtingu vatnsafls og jarðvarma í fjórum áföngum. Fyrir um þrem ártugum var gerð tilraun til að vinna slíkt verk en nú er það orðið enn brýnna vegna samkeppni um lands til landbúnaðar og annarra nota. Þá liggur nú þegar fyrir mikið af upplýsingum sem má nýta, m.a. þessi landsáætlun um skógrækt. Sjá nánar í grein eftir mig um rammaáætlun um landvernd og landnýtingu í Bændablaðinu, 2. ágúst 2018, bls. 36.

Umsagnarbeiðni þín var tekin fyrir á 84. fundi skipulags- og umhverfisráðs Vesturbyggðar sem haldinn var 14. maí, eftirfarandi var bókað á fundinum undir 4. fundarlið: 3. Kynning á drögum að landáætlun í skógrækt og umhverfismati hennar 2021-2031 - ósk um umsögn

Lagt fram til kynningar erindi frá Skógræktinni, dags. 7. maí 2021.

Í erindinu er óskað eftir umsögn um drög að landsáætlun í skógrækt 2021-2031 og um drög að umhverfismati áætlunarinnar. Landsáætlun í skógrækt fjallar um málaflokkinn skógrækt, sem heyrir undir umhverfis- og auðlindaráðuneytið. Skógræktin er sú ríkisstofnun sem fæst við málaflokkinn. Heildstæð stefna á þeim forsendum sem hér gilda hefur ekki áður verið unnin. Lokaafurð er heildarstefna í skógrækt á Íslandi til næstu 10 ára.

Skipulags- og umhverfisráð fagnar því að sett sé fram vönduð stefna á landsvísu um skógrækt. Sveitarfélagið vill þó árétta að ætíð þurfi að skoða umsóknir um skógræktarverkefni svæðisbundið. Aðstæður geta verið mismunandi og ólíkir hagsmunir sem þurfi ávallt að vega og meta hverju sinni. Gæta verður að skógrækt falli vel að landi og myndi ákveðna samfellu. Þá leggur ráðið til að við skógrækt á Vestfjörðum verði, eins og kostur er, litið til tegunda sem eru einkennandi fyrir svæðið og horft til náttúrulegs landslags. Þetta tilkynnist hér með.

Athugasemdir við minnisblað Tómasar Grétars Gunnarssonar og Salvarar Jónsdóttur vegna Landsáætlunar í skógrækt, sérálit.

Almennt: Almernnt finnst mér álit minnihluta vera sett fram í óþarflega mikilli vissu um áreiðanleika (að því er mér finnst klisjukenndra) áliktana sem ýmsar stofnanir og fræðimanna kreðsur temja sér að líta á sem „hina einu réttu“ þegar kemur að umræðu um náttúru- vistfræði og náttúrvernd, og sé á einhver hátt vísindalega betur undirbyggð en röksemdir t.d. náttúrufræðinganna sem skrifaðir eru fyrir meirihlutaáliti. Þesskonar endurteknar „skýrslu-staðreyndir“ finnst mér stundum hafa orðið til við aðeins eina upphrópun og má þar t.d. nefna dæmið þegar hinn merki Pétur M. Jónasson hélt því fram í bók sinni um Þingvallavatn að grenilundir á svæðinu ógni stórlega lífríki vatnsins. Þetta hefur verið marg hrakið en virðist ekki hagga mörgum sjálfsskipuðum handhöfum „réttra“ nárrúruvísinda.

Annað dæmi má nefna en það var ruglið sem Skotvís kokkaði upp á árunum upp úr 1990 þegar efnt var til umfangsmikils átaks sem kennt var við landgræðsluskóga. Því var haldið fram að stóraukin birki-skógrækt ógnaði „bersvæðafuglinum“ rjúpunni – og allnokkrir fuglafræðingar bökkuðu það upp en virtust svo hafa sáralítið til síns máls og alveg sérstaklega ekki þegar stærðarhlutföll skóga og skóglauss lands er haft í huga.

Sérálitshöfundum er tíðrætt um hve náttúra íslands er sérstök og einstök og henni megi því ekki raska, hvorki í smáum skala nér stórum landslagsskala. Sérstaða íslenskrar náttúru felst einmitt ekki í því hve séhæfð og afmörkuð hún er heldur þvert á móti. Í náttúru Íslands eru mjög margar tegundir jurta og fugla með ótrúlega vítt aðlögunarsvið. Margar fuglategundir sem hér eru, eru það sem kalla má „tækifærissinar“ og nýta þær aðstæður sem eru í boði hér þótt þeir nýti sér annað annars staðar þar sem eittvað betra kann að bjóðast. Þeir eru enda margir á jaðri útbreiðslusvæðis síns og „á jaðrinum“ þurfa tegundir að kunna að bregaðst við ýmsu.

Vissulega er ósnortin náttúra falleg og heillandi en hérlendis er hún víðast enganvegin ósnortin þótt því sé haldi fram í auglýsingapésum og hefðbundnum glansmyndum. Hugtakið „ósnortið“ er ekki mikils virði ef það er notað eftir hentugleikum. Hér falla sérálits höfundar í þá gryfju að mála upp sterka rómantýska liti og vega þá á móti einhverju óljósu varg-eðli manna eða meintri græðgisvæðingu. Þetta minnir helst á orð ónefnds fyrrverandi umhverfisráðherra sem lét þess getið að hann væri „Svo sem ekkert á móti skógrækt með útlendum trjáegundum en hann vildi ekki sjá mengandi pappírs- og sellulósaverksmiðjur rísa hérlendis og væri þess vegnaí á móti ræktun útlendra trjátegunda...“

Auðnum verður ekki ógnað með umræddri landsáætlun í skógrækt og mólendi (sem sagt er afar verðmætt og hafi mikla sérstöðu vegna þess hve algengt það er hérlendis) verður heldur ekki ógnað með því að rækta skóga í hluta þess -á nýjan leik, því núverandi mólendi er sennilega að mestu fyrrum birkiskógarbotn.

Vissulega þarf að hafa aðgát við allar framkvæmdir og áætlanir en sérálitsmenn virðast telja sig vera að berjast við „þann stóra sjálfan“ (sem er að vísu skemmtilegur Íslenskur siður) en ég geld varhuga við því, þar sem í fæstum tilfellum verða það stórir aðilar sem fást við skógrækt. Einfalt regluverk og fagleg þekking á skógrækt getur hæglega tryggt að úr þessu verið ekki sjálfkrafa einhver „mengandi stóriðnaður“

Að skapa auðlind með ræktun í sínu nærumhverfi ætti að teljast jákvæður póstur í mannlegu umhverfi og þarf að vera gerleg án þess að menn hafi að baki sér óvígan her sérfræðinga, júrista og fullt af pening og tíma.

Mikið púður fer í að mála hættuna af hinum erlendu og meintu ágengu tegundum en um það þarf ekki að hafa mörg og hástemd viðvörunarhróp í tilfelli tjrátegunda. það hefur ekki vafist fyrir mannkyni allar götur frá steinöld að uppræta skóg. Flestar trjátegundir fjölga sér hægt og verða ekki kynþroska fyrr en margra ára – öfugt við grös og því auðvelt að stíga inn í framvindu ef hún ógnar einhverju. Stafafuran er nefnd til sögunnar sem varasöm ef ekki hættuleg tegund í lifríki Íslands, það er í sjáfu sér forvitnilegt þar sem önnur útlend tegund hefur örugglega náð mun meiri árangri í ágengni sinni en furan. Það er viðjan (Salix myrsinifolia) en sennilega rugla menn henni saman við ilmbjörkina í hæfilegri fjarlægð og því kallar hún síður fram kvíða. Það er helst að frumherjategundin birki geti átt það til að fjölga sér hratt og vel fái hún til þess næði.

Svokallaður nytjaskógur er skógur sem ræktaður er upp með ákveðnum aðferðum til að stýra honum til uppskeru verðmætis í formi smíðatimburs eða annara beinna viðarafurða. Þesskonar ræktun kallar á vissa einsleitni fyrst og fremst til að tryggja rekstrarafkomu ræktunarinnar rétt eins og byggið á akrinum verður ekki ræktað að viti í bland með túnvingli eða bugðupunti. Til eru mörg og margreynd módel fyrir nytjaskógrækt og oftast er leitast við að hafa þá eins fjölbreytta og kostur er til að tryggja auðugra vistkerfi og um leið meira ræktunaröryggi. En timburnytjaskógur sem ekki verður hagkvæmur í rekstri verður einfaldlega engum til fjárhagslegs gagns.

Svo er gjarna talað um fjölnytjaskóg en þessi orð geta svosem haft allskonar merkingu eftir atvikum. Orðið vísar þó til þess að nytjarnar séu ekki af viðinum einum saman heldur komi fleira til. Þannig er það eimitt í hinum þróaðri skógarlöndum að timbrið er bara ein afurðin sem litið er til en amk. 200 aðrir vöruflokkar geta komið úr skógi (en verða ekki til án hans) að ekki sé nú talað um önnur áhrif svo sem skjól fyrir aðra ræktun s.s. grænmeti, grös og búfé.

Þá er enn ótalið verndargildi skóga fyrir jarðveg, vatnsbúskap, skordýr og margar fuglategundir. Það er að mínu viti mjög og alvarlega ofsagt að hættur sem minnihlutinn málar upp séu svo stórar og alvarlegar að ekki megi hæglega stýra hjá þeim – en um leið tryggja að íbúar landsins geti nýt sér kosti skóga. Við höfum bæði þekkingu og reynslu til að rækta góða og sjálfbæra skóga- og vítin til að varast (reynslan). En að trúa því að reglugerðarfrumskógur og þunglammalegt leyfiskerfi tryggi vænlegan árangur er kolröng nálfgun, hún er fremur nálgun áður ónefnds umhverfisráðherra; „öruggast að gera ekki neitt“. Við áherslur á verndun landslags þarf að skoða vel hvað er átt við, hvaða landslag ? Er það t.d. búsetulandslagið sem var við landnám eða er það búsetulandslagið sem við blasti 1980 ?? Eða er það landslagið sem barnið okkar elst upp við og er ekki það sama og við ólumst upp við. Víða um lönd eru skógar og skógrækt sérstaklega stunduð til að fela nútíma landslag – hús og vegi sem hvort tveggja eru nauðsynlegir innviðir -einnig í dreyfbýli. Skóga má rækta til að auðvelda rekstur mannvirkja s.s. spara orku, safna snjó á tiltekin svæði os.frv. – en því miður dugar birkitegundin sjaldnast til sliks.

Ég held því fram að skórækt sé og verði mjög þýðingarmilkir á Íslandi í framtíðinn og ekki síst í þeirri loftslagsvág sem að okkur steðjar. Þá er ég ekki að tala um kolefnisbindingu heldur framtíðar-möguleika matvælaframleiðslu á Íslandi sem augljóslega verður ekki byggð á auknini kvikfjárrækt. Að stefna að allskonar skógrækt á svo litlu sem 0,6 % landsins á næstu 20 árum ætti að vera álitin einhverskonar lágmarkskrafa (og það strax) í samfélagi sem vill lifa sjálfbært í landi sínu. Réttara markmið væri sennilega að stefna að 30% skógarþekju, eða eins og staðan var trúlega við landnám. Ef það væri markmiðið í umræddri landsáætlun væri ef til vill ástæða til að viðhafa varúðarreglur og matsskyldur að umfangi í átt við það sem minnihlutinn leggur til. Skógrækt er ekki aðeins það að planta trjám, hún er: verkvitið, fræðin, listin og reksturinn við að rækta skóg á þann hátt að úr honum verði stöðugt framboð afurða, tiltekið umhverfi eða önnur gildi sem eru eftirsóknarverð fyrir skógareigandann.

Landsáætlun í skógrækt-umsögn-Brynjar Skúlason

Textasvæði

Umsögn í viðhengi

Viðhengi 2

Í viðhengi eru tvær umsagnir frá LSE. Ein ný og hin frá janúar 2020. Báðar styðja þær við hugmyndir um stóreflda nytjaskógrækt, landi og þjóð til heilla.

Viðhengi 1
1-umsogn-lse-um-landsaaetlun-i-skograekt_juni2021.pdf

Viðhengi 2
2-landsaaetlun-i-skograekt-samradsgatt_athugasemdir-fra-lse_jan-2020.pdf

Netfang

1-umsognn-skograektaraaetlun-juni-2021.pdf

Góðan dag, varðandi beiðni um umsögn vegna landshlutaáætlana í skógrækt voru eftirfarandi umsagnir um áætlunina staðfestar af viðeigandi sveitarstjórnum.

Frá Skútustaðahreppi var eftirfarandi umsögn staðfest af sveitarstjórn þann 22. júní 2021:
Sveitarstjórn Skútustaðahrepps gerir ekki athugasemd við skógræktaráætlun Skógræktarinnar 2021 - 2031 og umhverfismat áætlunarinnar en hvetur til þess að Landgræðslan og Skógræktin auki samstarf sín á milli eða sameinist eftir atvikum. Jafnframt er minnt á að skipulagsvaldið er í höndum sveitarfélaganna, þar með talið sá hluti skipulagsvalds er varðar beitarmál.

Frá Þingeyjarsveit var eftirfarandi umsögn staðfest af sveitarstjórn þann 24. júní 2021:
Skipulags- og umhverfisnefnd gerir ekki athugasemdir við skógræktaráætlun Skógræktarinnar 2021 - 2031 og umhverfismat hennar. Bestu kveðjur Atli Steinn Sveinbjörnsson Skipulagsfulltrúi