Kjötmjöl – yfirburða áburðarefni til uppgræðslu lands

Reykholt í Þjórsárdal í júlí 2014. Þar var dreift kjötmjöli vorið 2013. Svæðið vinstra megin við girðinguna sýnir hvernig landið leit út áður en uppgræðsluaðgerðir hófust.

Mikilvægt að sláturúrgangi sé ekki fargað heldur nýtist til áburðarframleiðslu

Mörg hundruð hektarar lands hafa verið ræktaðir varanlega upp á Suðurlandi með hjálp kjötmjöls. Kjötmjölið dugar mjög vel á allraverstu rofsvæðunum og áburðaráhrif þess endast mun lengur en af tilbúnum áburði. Hreinn Óskarsson, skógarvörður á Suðurlandi og framkvæmdastjóri Heklu­skóga, skrifar grein um þetta efni í Bænda­blaðið sem kemur út í dag. Þar hvetur hann sláturleyfishafa til að sameinast um að senda sláturúrgang til kjötmjölsframleiðslu í stað þess að urða hann eða brenna. Efni greinar Hreins fer hér á eftir.

Hvað er kjötmjöl?

Kjötmjöl hefur verið framleitt hjá Orkugerðinni ehf. í Hraungerði í Flóa í rúm 15 ár úr sláturúrgangi og beinum stórgripa, sauðfjár og kjúklinga frá sunnlenskum sláturhúsum. Afurðir framleiðslunnar eru fita og kjötmjöl. Fitan nýtist til að kynda verksmiðjuna auk þess sem hluti hennar er seldur til lífdísilframleiðslu. Kjötmjölið er selt sem áburðarmjöl til uppgræðslu, skógræktar og akurræktar. Með framleiðslunni eru sköpuð verðmæti úr afurðum sem annars þyrfti að urða eða brenna með tilheyrandi neikvæðum áhrifum á umhverfið. Strangar reglur gilda um framleiðslu og notkun á kjötmjöli og má lesa síðustu uppfærslu á þeim í reglugerð nr. 395/2012. Hér verður ekki fjallað um reglur þær sem gilda, nema hvað heimilt er orðið að dreifa efninu bæði á ræktunarland og uppgræðslusvæði að uppfylltum ákveðnum skilyrðum.

Hver er reynslan af nýtingu kjötmjöls sem áburðar til uppgræðslu?

Kjötmjöl er seinleystur áburður og virðast áburðaráhrif hans vara í nokkur ár við íslenskar aðstæður. Í kjötmjöli er að finna helstu næringarefni sem plöntur þurfa til vaxtar í hentugum hlutföllum, þ.e. nitur (N) ~ 8%, fosfór (P) ~ 5% og kalí (K) ~ 0,5%. Kjötmjölið inniheldur tíu til fimmtán sinnum meira nitur en húsdýraáburður, en um þriðjung af N miðað við algengan auð­leyst­an kemískan túnáburð.

Hekluskógaverkefnið hefur síðan 2009 unnið markvisst að uppgræðslu með kjöt­mjöli, sér í lagi á rýrum vikrum Þjórsárdals. Árangur verkefnisins er framar björtustu vonum og hafa um 700 ha verið græddir varanlega upp með kjötmjöli síðan verk­efn­ið hófst. Mjölinu hefur verið dreift sem fíngerðu dufti á yfirborð vikranna. Sígur það niður í jarðvegsyfirborðið eftir fyrstu rigningar, nýtist þeim gróðri sem fyrir er og auðveldar spírun á fræi sem leynist í vikrinum.

Þau svæði sem valin hafa verið til dreifing­ar eru í mörgum tilfellum allraerfiðustu fok­svæð­in í dalnum, þar sem ýmsar aðferðir hafa áður verið reyndar s.s. áburðargjöf með tilbúnum áburði og jafnvel gras­sán­ing­ar. Áburðargjöf með tilbúnum áburði á slík svæði hefur mjög jákvæð áhrif á fyrsta ári, en strax á öðru ári fjara áhrifin út og hafa slík svæði jafnvel farið að fjúka aftur eftir 3-4 ár. Þó áburðargjöf með kjötmjöli sé nokkuð dýr á hvern ha hefur reynslan sýnt að sú leið er mun hagkvæmari en að bera tilbúinn áburð 2-4 sinnum á sama svæði.

Þess má geta að fleiri stofnanir og ýmsir aðilar hafa nýtt mjölið með góðum árangri s.s. Landgræðsla ríkisins og Suðurlands­skógar. Hefur kjötmjöl verið notað til upp­græðslu á Hafnarsandi við Þorlákshöfn, víða í Landnámi Ingólfs, á Rangárvöllum og í Þjórsárdal, bæði á uppgræðslusvæði og afrétt.

Framtíð kjötmjölsframleiðslu

Upp á síðkastið hafa borist fréttir af rekstrarerfiðleikum og íþyngjandi regluverki kjötmjölsframleiðslu hér á landi. Á sama tíma berast fréttir af því að sláturleyfishafar víða um land vilji taka í notkun brennsluofna fyrir sláturúrgang í áhættuflokk 1 til að draga úr kostnaði við förgun. Hætta er þó á að annar sláturúrgangur fari einnig í brennslu og er það afar vond og vanhugsuð þróun að mínu mati.  Betri leið væri ef sláturleyfishafar tækju höndum saman og sameinuðust um að nýta verðmætan sláturúrgang til kjötmjölsframleiðslu og færu frekar þá leið að nýta núverandi kjötmjölsverksmiðju í Hraungerði og jafnvel setja upp nýjar verksmiðjur í öðrum landshlutum. Framleiða þannig úrvals áburð sem nýst gæti til uppgræðslu, skógræktar eða sem áburður á akurlendi.

Grein og myndir: Hreinn Óskarsson